Tại đa số các quốc gia cộng sản, việc gia nhập làm thành viên của các Đội Thiếu niên Tiền phong là tự ý chọn lựa. Phong trào Thiếu niên Tiền phong có nhiều đặc điểm khá khác biệt với phong trào Hướng đạo, đặc biệt phong trào Hướng đạo được độc lập khỏi sự kiểm soát của chính phủ và các đảng phái chính trị. Thí dụ, Thiếu niên Tiền phong không có các tổ chức riêng biệt dành cho nam hoặc nữ. Trong thời Liên Xô còn tồn tại, hàng ngàn Trại Thiếu niên Tiền phong và Nhà Thiếu niên Tiền phong đã được chính phủ và Liên đoàn Lao động xây dựng đặc biệt dành cho Thiếu niên Tiền phong sử dụng miễn phí. Có rất nhiều tờ báo và tạp chí xuất bản hàng triệu bản để phục vụ riêng cho Thiếu niên Tiền phong.

Tuy nhiên Thiếu niên Tiền phong có nhiều đặc điểm sao chép phong trào Hướng đạo. Cả hai tổ chức cùng chia sẻ một số nguyên lý như sự sẵn sàng và sự khuyến khích học hỏi năng khiếu hoạt động ngoài trời và thể thao. Phong trào Thiếu niên Tiền phong cũng bao gồm việc giảng dạy các nguyên lý cộng sản.

Thành viên của phong trào thường được gọi là Đội viên Thiếu niên Tiền phong. Khăn quàng của một đội viên Thiếu niên Tiền phong thường thì có màu đỏ nhưng đôi khi là màu xanh dương lợt. Một tổ chức Thiếu niên Tiền phong thường được đặt tên của một đảng viên cộng sản nổi tiếng và người này được dùng làm mẫu người lý tưởng cho những người cộng sản trẻ tuổi. Thí dụ, tại Liên Xô là Lenin; tại Việt Nam là Hồ Chí Minh; tại Albania là Enver Hoxha; tại Đông Đức (Cộng hòa Dân chủ Đức) là Ernst Thälmann. Tổ chức Thiếu niên Tiền phong Ernst Thälmann được dạy câu chăm ngôn "Ernst Thälmann là mẫu người lý tưởng của tôi. Chúng tôi tự hào mang khăn quàng đỏ."